Socrates - onye ọkà ihe ọmụma Greek oge ochie mere mgbanwe na nkà ihe ọmụma. Site na ụzọ ya pụrụ iche nke nyocha echiche (maieutics, dialectics), ọ dọtara uche ndị ọkà ihe ọmụma ọ bụghị naanị ịghọta ụdị mmadụ, kamakwa mmepe nke ihe omimi banyere usoro isi echiche.
Akụkọ ndụ Socrates jupụtara n'ọtụtụ ihe na-atọ ụtọ. Anyị kọwara ndị kasị adọrọ mmasị n'ime ha na iche iche isiokwu.
Yabụ, n'ihu gị bụ obere akụkọ ndụ Socrates.
Akụkọ banyere Socrates
A maghị kpọmkwem ụbọchị ọmụmụ Socrates. Ekwenyere na a mụrụ ya na 469 BC. na Atens. O tolitere ma zụlite na ezinụlọ nke onye ọkpụ ihe aha ya bụ Sofronisk.
Mama Socrates, Phanareta, bụ nwanyị na-eji ime. Onye ọkà ihe ọmụma nwekwara nwanne nwoke nke okenye, Patroclus, onye onye isi ezinụlọ ahụ nyere nnukwu ihe nketa ya.
Nwatakịrị na ntorobịa
A mụrụ Socrates na 6 Fargelion, n'ụbọchị "adịghị ọcha", nke rụrụ ọrụ dị mkpa na akụkọ ndụ ya. Dịka iwu nke oge ahụ, ọ ghọrọ ụkọchukwu nke ahụike nke gọọmentị Atens na-enweghị afọ ojuju.
Ọzọkwa, n'oge ochie, a pụrụ ịchụ Socrates n'àjà site ná nkwenye nke nzukọ ahụ na-ewu ewu. Ndị Greek oge ochie kwenyere na n'ụzọ dị otú a ịchụ àjà ahụ nyere aka dozie nsogbu ọha mmadụ.
N'ịbụ onye tolitere, Socrates nwetara ihe ọmụma site n'aka Damon, Conon, Zeno, Anaxagoras na Archelaus. Eziokwu na-adọrọ mmasị bụ na n’oge ndụ ya, onye na-eche echiche edeghị otu akwụkwọ.
N’ezie, akụkọ ndụ Socrates bụ ihe ncheta nke ụmụ akwụkwọ ya na ndị na-eso ụzọ ya, ndị Aristotle a ma ama so na ha.
Na mgbakwunye na oke agụụ ya maka sayensị na nkà ihe ọmụma, Socrates keere oke aka na ịgbachitere ala nna ya. O sonyere na mkpọsa agha ugboro 3, na-egosi ezigbo obi ike n'ọgbọ agha. Enwere ikpe mara mgbe ọ zọpụtara ndụ nke ọchịagha ya Alcibiades.
Nkà ihe ọmụma nke Socrates
Socrates kwupụtara echiche ya niile, na-ahọrọ ịghara ide ya. N'echiche ya, ihe ndekọ ndị dị otú ahụ bibiri ncheta ma mee ka a ghara ịghọta ihe nke a ma ọ bụ eziokwu ahụ pụtara.
Nkà ihe omumu ya dabere na echiche nke ụkpụrụ na ngosipụta dị iche iche nke omume ọma, gụnyere ọmụma, obi ike na ịkwụwa aka ọtọ.
Socrates rụrụ ụka na ihe ọmụma bụ omume ọma. Ọ bụrụ na mmadụ enweghị ike ịghọta isi ihe dị na ụfọdụ echiche, mgbe ahụ ọ gaghị enwe ike ịkpa ezi agwa, igosipụta obi ike, ime ihe n'eziokwu, ịhụnanya, wdg.
Ndị na-eso ụzọ Socrates, Plato na Xenophon, kọwara echiche onye na-eche echiche banyere omume ọjọọ n'ebe dị iche iche. Nke mbụ kwuru na Socrates nwere echiche na-adịghị mma banyere ihe ọjọọ ọbụlagodi mgbe eburu ya ụzọ megide onye iro. Onye nke abụọ kwuru na Socrates kwere ka ihe ọjọọ dịrị ma ọ bụrụ na emee ya iji chebe ya.
A kọwara nkọwa okwu ndị a na-emegiderịta onwe ha site n'ụkpụrụ nkuzi e bu pụta ụwa na Socrates. Dị ka ọ na-achị, ọ na-agwa ụmụ akwụkwọ okwu site na mkparịta ụka, ebe ọ bụ n'ụdị nkwukọrịta a ka amụrụ eziokwu.
N'ihi nke a, onye agha Socrates na ọchịagha Xenophon kwurịtara okwu banyere agha ahụ ma tụlee ihe ọjọọ banyere iji ọgụ megide onye iro. Otú ọ dị, Plato bụ onye Atens nwere udo, n'ihi ya, onye ọkà ihe ọmụma sooro ya nwee mkparịta ụka dịgasị iche iche, na-eji ihe atụ ndị ọzọ eme ihe.
Okwesiri ighota na na mgbakwunye na mkparita uka, ihe omuma nke Socrates nwere otutu ndi di iche, gunyere:
- dialectical, ụdị olu a na-ekwu maka ịchọta eziokwu;
- nkọwa nke echiche na ụzọ mmuta, site n’onye ọ bụla rue na izugbe;
- chọọ eziokwu site n'enyemaka nke maieutics - nkà nke iwepụta ihe ọmụma zoro n'ime onye ọ bụla site na ịjụ ajụjụ ndị na-eduga.
Mgbe Socrates malitere ịchọta eziokwu ahụ, ọ jụrụ onye na-emegide ya ọtụtụ ajụjụ, mgbe nke ahụ gasịrị, onye ahụ na-ekwuchitere ya furu efu wee ruo ná nkwubi okwu ndị ọ na-atụghị anya ya maka onwe ya. Ọzọkwa, onye na-eche echiche nwere mmasị iwulite mkparịta ụka site na nke ọzọ, n'ihi nke onye iro ya malitere imegide "eziokwu" nke ya.
Ewere Socrates dịka otu onye kacha mara ihe, ebe ya onwe ya echeghị. Okwu Grik a ma ama ka diri rue taa:
"Naanị m maara na amaghị m ihe ọ bụla, mana ndị ọzọ amaghịkwa nke a."
Socrates achọghị igosipụta mmadụ dị ka onye nzuzu ma ọ bụ tinye ya n'ọnọdụ siri ike. Naanị ihe ọ chọrọ bụ ịchọta onye ya na ya na-ekwurịta okwu. Ya mere, ya na ndị gere ya ntị nwere ike ịkọwapụta echiche miri emi dị ka ikpe ziri ezi, ịkwụwa aka ọtọ, aghụghọ, ihe ọjọọ, ezi na ọtụtụ ndị ọzọ.
Aristotle, bụ́ nwa akwụkwọ Plato, kpebiri ịkọwa usoro Socratic. O kwuru na isi ihe ọzọ dị na Socratic bụ nke a:
"Omume ọma mmadụ bụ ọnọdụ uche."
Socrates nwere ikike dị ukwuu ya na ndị otu ya, nke ha na-abịakarị ebe ọ bụ maka ihe ọmụma. N'otu oge ahụ, ọ kụzighịrị ndị na-eso ụzọ ya nkà ikwu okwu na nkà ọ bụla.
Ọkà ihe ọmụma gbara ụmụ akwụkwọ ya ume igosipụta omume ọma nye ndị mmadụ, ma ọkachasị ndị ha hụrụ n'anya.
Ọ dị ịtụnanya na Socrates anaraghị ụgwọ maka nkuzi ya, nke butere enweghị afọ ojuju n'etiti ọtụtụ ndị Atens. Nke a bụ n'ihi n'eziokwu na ọ bụ ndị nne na nna kuziri ụmụaka oge ahụ. Agbanyeghị, mgbe ndị na-eto eto nụrụ banyere amamihe nke onye obodo ha, ha gbagara iji nweta ihe ọmụma n'aka ya.
Ọgbọ ochie ahụ were iwe, nke si na ya pụta na ebubo ọnwụ nke Socrates nke "ntorobịa na-emerụ emerụ" bilitere.
Ndị tozuru etozu rụrụ ụka na onye na-eche echiche na-eme ka ndị na-eto eto megidere nne na nna ha, ma na-etinyekwa echiche na-emerụ ahụ na ha.
Isi ihe ọzọ nke mere ka Socrates nwụọ bụ ebubo nke enweghị nsọpụrụ na ife chi ọzọ. O kwuru na ọ bụ ihe ezighi ezi iji mmadụ kpee mmadụ ikpe, ebe ọ bụ na amaghị ihe na-eme ihe ọjọọ.
N'otu oge ahụ, enwere ebe maka ihe ọma na mkpụrụ obi nke mmadụ ọ bụla, yana onye na-elekọta mmụọ ọjọọ dị n'ime mkpụrụ obi ọ bụla.
Olu nke mmụọ ọjọọ a, nke taa ọtụtụ ga-akọwa dị ka "mmụọ ozi na-eche nche", site n'oge ruo n'oge gbanyeere Socrates otu o kwesịrị isi kpaa agwa n'ọnọdụ ndị siri ike.
Mmụọ ọjọọ ahụ "nyeere" Socrates aka n'ọnọdụ ndị siri ike, ya mere ọ nweghị ike inupụrụ ya isi. Ndị Atens weere mmụọ ọjọọ a nye chi ọhụrụ, nke onye ọkà ihe ọmụma ahụ kwuru na ọ na-efe ofufe.
Ndụ onwe
Ruo afọ 37, ọ dịghị nnukwu ihe omume mere na akụkọ ndụ Socrates. Mgbe Alcibiades batara n’ọchịchị, onye onye nche echiche ahụ zọpụtara n’oge ya na ndị Spart na-alụ agha, ndị bi n’Atens nwere ihe ọzọ mere ha ga-eji boo ya ebubo.
Tupu ọbịbịa ọchịagha Alcibiades, ọchịchị onye kwuo uche ya juru ebe niile na Atens, mgbe nke ahụ gasịrị, ọchịchị ọchịchị aka ike. Dị ka o kwesịrị ịdị, obi adịghị ọtụtụ ndị Gris ụtọ na Socrates zọpụtara ndụ ọchịagha ahụ ozugbo.
Okwesiri iburu n’obi na onye ocho ihe omuma n’onwe ya ach ola igbachitere ndi a mara ikpe. N’ike ya nile, o megidere ndị nnọchi anya gọọmentị dị ugbu a.
Ugbua na agadi, Socrates lụrụ Xanthippe, onye ọ nwere ọtụtụ ụmụ nwoke. A na-ekwenyekarị na nwunye enweghị mmasị na amamihe nke di ya, dị iche na omume ọjọọ ya.
N'otu aka, enwere ike ịghọta Xanthippus na Socrates niile fọrọ nke nta ka ọ ghara isonye na ndụ ezinụlọ, anaghị arụ ọrụ ma gbalịa ibi ndụ ịtọ ụtọ.
O jere n'okporo ámá na uwe mwụda ma soro ndị na-agwa ya okwu eziokwu dị iche iche. Nwanyị ahụ kparịrị di ya ugboro ugboro n'ihu ọha ma ọbụna jiri ọkpọ ya.
A dụrụ Socrates ọdụ ka ọ chụpụ nwanyị ahụ kpọrọ ekwo nkụ bụ onye na-akparị ya n’ebe ọha na eze na-anọ, ma ọ mụmụrụ ọnụ ọchị ma kwuo, sị: “Achọrọ m ịmụ nka nke iso ndị mmadụ na-emekọ ihe ma lụọ Xanthippe na ntụkwasị obi na ọ bụrụ na m ga-eburu iwe ya, enwere m ike iguzogide agwa ọ bụla.
Ọnwụ nke Socrates
Anyị makwaara banyere ọnwụ nke nnukwu onye ọkà ihe ọmụma site na ọrụ nke Plato na Xenophon. Ndị Atens boro onye obodo ha ebubo na ha anaghị asọpụrụ chi ma merụọ ndị ntorobịa.
Socrates jụrụ ịgbachitere, na-ekwu na ọ ga-agbachitere onwe ya. Ọ gọrọ ebubo niile e boro ya. Na mgbakwunye, ọ jụrụ inye nra dị ka ihe ọzọ nye ntaramahụhụ, ọ bụ ezie na dịka iwu si kwuo, o nwere ikike ime ya.
Socrates machibidoro ndị enyi ya ịkwụnye ya ego. Ọ kọwara nke a site n'eziokwu ahụ bụ na ịkwụ nra ahụ ga-apụta ikweta ikpe ọmụma.
Obere oge tupu ọnwụ ya, ndị enyi tụụrụ Socrates aro ka ọ hazie mgbapụ, mana ọ jụwapụrụ isi. O kwuru na ọnwụ ga-ahụ ya ebe niile, ya mere na ọ baghị uru isi na ya gbapụ.
N'okpuru ị ga - ahụ eserese ama ama "Ọnwụ nke Socrates":
Na-eche echiche họọrọ igbu site na-ewere nsi. Socrates nwụrụ na 399 mgbe ọ dị afọ 70. Nke a bụ otu n'ime ndị ọkà ihe ọmụma kacha ukwuu n'akụkọ ihe mere eme nke mmadụ nwụrụ.
Foto nke Socrates
